Encyklopedia

Historia kolekcji Gabinetu Numizmatycznego

Od chwili założenia Mennicy Warszawskiej w 1766 roku przez cały wiek XVIII i XIX, gromadzono wszystkie bite tam monety, medale i stemple mennicze.

   Zanim doszło do rabunku zbiorów numizmatycznych, przeczuwając zbliżające się niebezpieczeństwo, Antoni Schroeder sporządził odbitki monet i medali ze stempli stanisławowskich. Dołączył do nich rękopis opisujący działalność Mennicy Warszawskiej za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Kilkanaście lat później rękopis ten wraz z odbitkami stał się własnością Emeryka Hutten-Czapskiego. Dziś rękopis i odbitki Schroedera znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, wraz z cała kolekcją numizmatyczną Czapskiego.

   Z inwentarza Mennicy Warszawskiej sporządzonego w 1831 roku wynika, iż w tym czasie mennica posiadała własne, częściowo odbudowane zbiory numizmatyczne. W maju 1831 roku kolekcja wzbogaciła się o część monet pochodzących ze skarbu znalezionego we wsi Zbranowice. Gromadzone dotychczas eksponaty były bardzo przypadkowe, dopiero w 1840 roku postanowiono uzupełnić dotychczasowy zbiór i go usystematyzować. W zachowanym

zawarto 162 pozycje monet polskich od czasów piastowskich (łącznie 869 sztuk) i 95 pozycji medali (łącznie 96 sztuk) od roku 1517 do początku XIX wieku. Widać zatem, że starano się odtworzyć dotychczasową kolekcję numizmatyczną oraz wzbogacić ją o dawne eksponaty, prezentując w ten sposób cały dorobek mennictwa polskiego od czasów pierwszych Piastów. W staraniach mennicy w odbudowie kolekcji bardzo dużą role odegrał Stanisław Pusch (pracownik mennicy od 1845 roku, w latach 1866-67 jej dyrektor). Podobnie jak jego poprzednich, Pusch spisał dzieje Mennicy Warszawskiej.

   1 stycznia 1868 roku Mennica Warszawska zostaje zamknięta. Władze carskie nakazały wywieźć do Petersburga maszyny mennicze, a także dopiero co odbudowane zbiory numizmatyczne. Dokumenty podają, że wywieziono 1148 stempli oraz 1308 sztuk monet – wszystkie ze zbiorów numizmatycznych gromadzonych w mennicy.

   Odrodzenie mennicy nastąpiło dopiero 1 1924 roku. Ówczesny dyrektor Jan Aleksandrowicz – znany i ceniony numizmatyk, postanowił ponownie odbudować kolekcję numizmatyczną gabinetu. Pierwszym kustoszem był Karol Plage. W 1927 roku przyszedł na jego miejsce Władysław Terlecki – chyba jedna z najważniejszych postaci w całej historii mennicy. Do rozpoczęcia II wojny światowej pełnił on rolę kustosza Gabinetu Numizmatycznego. Terlecki w bardzo krótkim czasie odbudował kolekcję numizmatyczną. Zgromadził około 30 000 eksponatów. Duża cześć eksponatów pochodziła z darów od Ministerstwa Skarbu, pewna ilość została zakupiona lub podarowana przez kolekcjonerów.

   Duży wkład w odbudowę zbiorów miało stworzone w 1926 roku przy Mennicy Państwowej Koło Miłośników Mennictwa Polskiego. Warto wspomnieć również, że w 1927 roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zdeponowało w mennicy rewindykowane z Rosji stemple do medali z czasów S.A. Poniatowskiego. Wzbogaciły one ówczesna kolekcję numizmatyczną. 21 października 1928 zbiory Gabinetu Numizmatycznego były na tyle duże, że można było dokonać uroczystego otwarcia wystawy.

   Tragiczne losy dla zbiorów Gabinetu Numizmatycznego Mennicy Państwowej przyniosła II wojna światowa. Okupanci zrabowali i wywieźli większą część eksponatów gabinetu. Dzięki odwadze i podstępowi Terleckiego i innych pracowników mennicy udało się ocalić około 10% najcenniejszych zbiorów. Była to bardzo dobrze przygotowana akcja, w której wyjęto ze skrzyń cenne przedmioty a w zamian zapakowano nic nie warte niemieckie medale.

Przekazane Ministerstwu Skarbu w 1946 roku, ocalone zbiory gabinetu trafiły niestety w większości do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Tylko niewielka część wróciła z powrotem do Mennicy Państwowej.

   Do początków II wojny światowej, zbiory Gabinetu Numizmatycznego obejmowały cały dorobek mennictwa polskiego, od pierwszy Piastów po wiek XX. Po II wojnie światowej, ze względu nie niemożność odbudowania tak potężnej kolekcji, zbiory ograniczono jedynie do wyrobów i działalność samej Mennicy Warszawskiej.