Encyklopedia

Chaim Mordechaj Rumkowski

Chaim Mordechaj Rumkowski (ur. 27 lutego 1877 w Ilinie, powiat ostrogski, zm. 1944), przemysłowiec, działacz syjonistyczny, przewodniczący Judenratu w getcie łódzkim.

Urodził się w 1877 roku w rodzinie kupieckiej na Wołyniu. Na początku XX wieku prowadził w Łodzi razem z Abem Neimanem zakład produkcji tkanin pluszowych, po I wojnie światowej pracował jako ajent ubezpieczeniowy. Od 1921 był członkiem Gminy Żydowskiej. Pełnił m.in. funkcję kierownika domu dla sierot "Helenówek".

13 października 1939 został mianowany przez okupacyjne władze niemieckie na przewodniczącego Judenratu w getcie łódzkim. Jego działalność na tym stanowisku budziła i wywołuje do dziś wielkie kontrowersje. Krytycy zarzucają mu wręcz współpracę z Niemcami, która miała się wyrażać w zmuszaniu Żydów do wyniszczającej pracy na rzecz Trzeciej Rzeszy i - w odróżnieniu np. od Adama Czerniakowa z warszawskiego getta - milczącej zgodzie na eksterminację osób "nieprzydatnych dla gospodarki" (głównie starców i dzieci). Obrońcy postawy Rumkowskiego podnoszą, że dzięki wzorowej organizacji łódzkiego getta i korzyściom ekonomicznym jakie przynosiło ono Niemcom, Ghetto Litzmannstadt przetrwało aż do sierpnia 1944 r. Faktem jest, że z żadnego innego getta na ziemiach polskich nie uratowało się tak wielu Żydów.


Związek Rumkowskiego z numizmatyką

W czerwcu 1940 Rumkowski wprowadził w getcie łódzkim do obiegu bony papierowe o nominałach: 50 fenigów, 1, 2, 5, 10, 20 i 50 marek. 1 marca 1942 roku Rumkowski wycofał z obiegu znajdujące się w getcie drobne monety polskie i niemieckie, co wpłynęło na brak drobnego pieniądza. Kłopoty z tego powodu miała m.in. poczta sprzedająca kartki pocztowe po 10 fen. W tej sytuacji Rumkowski wydał 17 kwietnia 1942 roku zezwolenie poczcie Getta na emisję własnych banknotów o nominale 10 fen. Poczta ta wypuściła również drugą serię podobnych bonów 15 maja 1944 roku, lecz nie odegrały one żadnego znaczenia z powodu znacznej dewaluacji pieniądza.

Pomimo emisji bonów 10-fenigowych przez pocztę, w całym getcie dał się odczuć brak drobnego pieniądza. W tej sytuacji Rumkowski postanowił wybić własne monety o nominale 10 fen. (obecnie określane jako „typ duży”) prowadząc równocześnie rozmowy na ten temat z niemieckim Zarządem Getta. Przy ul. Zgierskiej 56 powstała mennica, w której Rumkowski planował wybicie 700 tys. monet o nominale 10 fen. oraz 400 tys. sztuk o nominale 5 fen. Jednak władze niemieckie pozwolenia nie wydały ze względu na zbyt duże podobieństwo tych monet do monet niemieckich. W związku z tym 24 czerwca 1942 roku produkcję monet definitywnie wstrzymano.

29 sierpnia 1944 r. Rumkowski wraz z rodziną przyłączył się do ostatniego transportu z Łodzi do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie zginął.