Encyklopedia

Reforma walutowa Władysława Grabskiego

Reforma walutowa Władysława Grabskiego – wprowadzona 1 kwietnia 1924 roku reforma monetarna w Rzeczypospolitej, mająca na celu zwalczenie hiperinflacji.

Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 na terytorium II Rzeczypospolitej były początkowo w obiegu cztery waluty: marka niemiecka, korona austriacka, rubel carski i marka polska (waluta Królestwa Polskiego). W styczniu 1920 Sejm RP ustanowił jako jedyną walutę państwa polskiego markę polską. W związku z niestabilną sytuacją skarbu w okresie wojny polsko-bolszewickiej i bezpośrednio po niej marka polska podlegała inflacji.

W roku 1923 umiarkowana inflacja marki przerodziła się w okresie centroprawicowego (tzw. Chjeno-Piast) rządu Wincentego Witosa w hiperinflację, która doprowadziła do poważnego kryzysu skarbu państwa, niemożności skutecznego pokrywania wydatków budżetu i zaburzeń społecznych, które doprowadziły do upadku gabinetu Witosa, powołania w grudniu 1923 rządu Władysława Grabskiego i uchwalenia przez Sejm RP nadzwyczajnych pełnomocnictw dla powstałego rządu.

W ramach udzielonych pełnomocnictw premier Władysław Grabski dokonał sanacji skarbu przede wszystkim poprzez wprowadzenie jednorazowego podatku majątkowego i radykalne cięcia kosztów administracji państwowej, a także egzekucję danin publicznych. Bez przeprowadzonej reformy skarbu reforma monetarna byłaby nieskuteczna. Rząd ustanowił również nową walutę – złotego i powołał jego emitenta – Bank Polski, który zastąpił Polską Krajową Kasę Pożyczkową jako wyłączny emitent waluty państwa polskiego. Przeprowadzono pełną wymianę marek polskich na złote, przy czasowym utrzymaniu w obiegu obu walut.

Nowa waluta została oparta na parytecie złota, wartość 1 złotego ustalono na równoważną 0,2903 grama złota. Jeden złoty był równy frankowi szwajcarskiemu, a parytet złotego do dolara ustalono na poziomie 5,18 zł za 1 USD. Stosunek wymiany marki polskiej na złotego Grabski ustanowił na 1 800 000:1. Powołano do życia niezależny Bank Polski (w którym Skarb Państwa zachował pakiet większościowy i akcje uprzywilejowane), pełniący funkcję banku centralnego i emisyjnego.

Reforma walutowa doprowadziła do ustabilizowania sytuacji gospodarczej i pozwoliła na rozwój Polski w latach 20. i 30. XX wieku. Złoty był do 1939 walutą w pełni wymienialną, o stabilnym kursie wymiany.

W konsekwencji niemiecko-polskiej wojny celnej w 1925 r. i wynikającego z niej nagłego deficytu bilansu handlowego Rzeczypospolitej Bank Polski w listopadzie 1925 odmówił premierowi Grabskiemu dalszej interwencji giełdowej w obronie sztywnego kursu złotego, co doprowadziło do spadku kursu do ok. 10 zł za dolara. W konsekwencji decyzji Banku Polskiego Władysław Grabski podał się do dymisji wraz z gabinetem w przekonaniu o niemożliwości kontynuacji swej polityki gospodarczej. Dymisja rządu spowodowała dalszy spadek kursu złotego. Destabilizacja polityczna, która nastąpiła po upadku gabinetu Grabskiego otworzyła drogę do przeprowadzonego w maju 1926 przez Józefa Piłsudskiego przewrotu majowego. Po przewrocie kurs złotego ustabilizował się na poziomie ok. 9,10 zł za USD, aż do roku 1934 i rewaluacji złotego skutkiem spadku kursu dolara do poziomu 5,20-5,30 zł za USD (kurs był utrzymany do wybuchu II wojny światowej).