Encyklopedia

Tytus Burattini

Tytus Liwiusz Burattini (Boratyni, Burattini) (ur. 8 marca 1617 w Agordo we Włoszech, zm. 17 listopada 1681 w Wilnie) – fizyk, architekt, geograf, egiptolog, mincerz, agent dyplomatyczny, twórca miary powszechnej.

Prawdopodobnie zdobył wszechstronne wykształcenie w Padwie i Wenecji z zakresu nauk matematyczno-fizycznych, architektury i innych. W latach 1637-1641 odbył podróż naukową do Egiptu w celu wykonania pomiarów piramid i sporządzenia planów miast m.in. Aleksandrii, Memfis i Heliopolis. Sporządził tu też mapę triangulacyjną Egiptu, prowadził wykopaliska w Gizie i Memfis, próbował klasyfikować zabytki. Efekty jego prac zaginęły – znane są jego rysunki z dzieła Johna Greaviusa (Greavesa) Pyramidographia (1646), z jego szkiców korzystali także Athanasius Kircher oraz Stefano della Bella ilustrując egipską wyprawę Pietro della Valle.

Prawdopodobnie od 1641 w Polsce, w 1642 w Krakowie, około 1646 przeniósł się do Warszawy jako dworzanin królewski. Brał udział w wielu misjach dyplomatycznych królowej Ludwiki Marii Gonzagi. Założył warsztat optyczny, w którym wykonał m.in. soczewki dla teleskopu Heweliusza. Zbudował ornitopterer – pierwowzór samolotu i prowadził eksperymenty ze spadochronem.

W 1650 został mianowany królewskim architektem i budowniczym Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu. Następnie prowadził prace remontowe przy Zamku Ujazdowskim. W 1656 w czasie potopu szwedzkiego wystawił własnym sumptem oddział wojska, na którego czele pod komendą Stefana Czarnieckiego bił się ze Szwedami. W roku 1658 otrzymał polski indygenat (wraz z bratem Filipem) oraz w dzierżawę królewskie mennice w Krakowie, Ujazdowie, Wilnie i Brześciu Litewskim, z których czerpał duże zyski, nie w pełni legalne. Bijąc pieniądz o niskiej zawartości kruszcu (tak zwane boratynki), w dodatku także ponad wyznaczone limity, stał się współodpowiedzialny za kryzys monetarny w Polsce.

W Ujazdowie urządził obserwatorium astronomiczne, gdzie w 1665 odkrył plamy na Wenus. Burattini był konstruktorem wielu wynalazków m.in. wynalazł mikromierz, machinę napędzaną wiatrem do nawadniania ogrodów, pracował nad maszyną do liczenia i inne. W 1666 zbudował na Wiśle most dla wojsk ciągnących przeciwko wojskom rokoszanina Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. W drugiej połowie lat 60. XVII wieku ponownie zajął się działalnością naukową, m.in. zagadnieniami dotyczącymi wylewów Nilu, szlifowaniem soczewek optycznych, pomiarem południków oraz wyznaczaniem miary uniwersalnej za pomocą długości wahadła sekundowego. Utrzymywał kontakty z królem Janem III Sobieskim i Janem Heweliuszem.

W 1675 opublikował w Wilnie traktat Misura universale, gdzie rozwinął teorię miary powszechnej, jednolitej dla całego świata, nazwanej przez niego metrem katolickim.