Encyklopedia

Denar

Denar (łac. denarius-dziesiętny, od deni,) Główna rzymska moneta srebrna.Pierwszy raz została wybita w 268 p.n.e i ważyła około 4,5 grama. Denar miał wartość dziesięć razy większą wartość niż miedziany as. Pierwsze denary rzymskie miały z tego powodu wypisane na sobie cyfrę X. Za cesarstwa na denarach wybijano na jednej stronie monety podobiznę cesarza i cesarzowej.  Denary ulegały stopniowej dewaluacji i w końcu wybijano je niemal z czystej miedzi. Renesans srebrnego denara nastąpił w efekcie reformy monetarnej Karola Wielkiego (768-814), kiedy stał się on podstawową monetą.  Za panowania Karola Wielkiego denar ważył ok. 1,5 grama.  Denary przyjmowały niekiedy nazwy lokalne: w Niemczech zwano je fenigami, w Anglii pensami, w Czechach penizami. Polsce pierwsze denary wybito za pierwszych Piastów na przełomie X/XI wieku, a ostatnie za Jana Kazimierza w latach 1652-1653.

Denary najstarsze polskie monety za panowania Mieszka i Bolesława Chrobrego ważyły one średnio ok. 1,5 grama. Później ich waga systematycznie spadała, by w początkach rozbicia dzielnicowego nie przekraczać już 0,5 g. Pierwszą niewątpliwą polską monetą jest denar Mieczysława I, mający na stronie głównej wyobrażenie korony i napis Misico, t. j. Mieszko, a na stronie odwrotnej krzyż Od XII w. większość denarów bitych przez polskich książąt miała postać brakteata - jednostronnie stemplowanych blaszek (na Śląsku upowszechnia się w formie brakteata guziczkowego).

W okresie po reformie groszowej (przeprowadzonej na ziemiach polskich przez Wacława II Przemyślidę) znaczenie denara -szczególnie w większych transakcjach- maleje na rzecz grosza. Niemniej, wciąż jest bity w dużych ilościach. Obok denarów, za Kazimierza Wielkiego pojawiają się półdenary czyli obole. Ukazują się też po raz pierwszy monety miejskie (wielkopolskie). Wschowa uzyskała od tego króla r. 1343 prawo bicia denarów, nie wiemy jednak, czy wówczas z tego przywileju skorzystała. Za to mamy denary kaliskie i poznańskie z napisami Moneta Kalis i Moneta Poznani. Później mamy denary Ludwika węgierskiego, kr. Jadwigi, Jagiełły, Warneńczyka, Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiel., Zygmunta I, denary dla Prus królewskich, gdańskie, elbląskie, denary Zygmunta Augusta (z lat 1546 i 1547). Za Batorego bito denary w latach 1581 i 1582. Panowanie Zygmunta III dostarcza denarów poznańskich, wschowskich i łobżenickich./ rodzina Krotowskich/  Denary łobżenickie są dziś bardzo rzadkie, dlatego pomimo lichej roboty i próby są przez numizmatyków o wiele więcej cenione niż np. denary rzymskie, z dobrego srebra i artystycznie wykonane.