Encyklopedia

Teston

Teston, "główka" (od. wł. testa - głowa), grubsza srebrna moneta popularna w Europie pod koniec XV i w XVI w.

Postępujący w XV w. rozwój handlu przy jednoczesnym spadku siły nabywczej srebra w stosunku do poprzedniego okresu, wywoływał niedogodności płatnicze utudniające obrót. Grosz (w nazwie gruby), nie mówiąc o denarze, był już monetą drobną. Przyczyniły się do tego również działania emitentów poszukujących ciągle w manipulacjach stopami, prowadzącymi do obniżenia wagi monet, dodatkowych zysków. Złote monety dukatowe, ze względu na wysoką wartość, nadawały się głównie do handlu międzynarodowego. Rozwiązania problemów poszukiwano wprowadzając nowe monety srebrne o wadze kilkarotnie większej od wagi grosza.

Jedną z pierwszych grubych monet srebrnych tego okresu, zakończonego w rezultacie dominacją talara, był wprowadzony w 1474 r., przez księcia mediolańskiego Galeazzo Marię Sforzę, teston. Stylistyczne wzorowany na weneckiej lirze Trona z 1472 r., będącej również próbą wprowadzenia grubszej srebrnej monety, był od niej o połowę cięższy. Zawierał 9,8 g. czystego srebra. Inni emitenci północnowłoscy podjęli szybko pomysł mediolański. Testony, mające na awersie przedstawienie popiersia władców (stąd nazwa), a na rewersie herb, miały wysoką wartość artystyczną. Były prawdziwie renesansową monetą. Ich wygląd i jakość wykonania odzwerciedlały postęp, który nastąpił w sztuce menniczej. Ze względu na te cechy, a głównie na zapełnienie dotkliwej luki polegającej na braku średniowartościowego pieniądza, testony zdobyły wkrótce popularność nie tylko w państwach włoskich, ale również zostały zaakceptowane w handlu międzynarodowym i rozpowszechniły się w sąsiednich krajach.

W XVI w. pojawiły się monety testonowe o różnych nazwach:

• Burigozzo - był ciężkim testonem o wartości 32 soldi bitym przez cesarza Karola V w Mediolanie
• Stellino - to teston Cosimo Medyceusza, księcia Florencji (1534-1574), nazwa pochodziła od gwiazdy (stella), przedstawionej na awersie za popiersiem władcy
  

We Francji testony wprowadził w 1513 r. Ludwik XII, który zapoznał się z nimi podczas wojny we Włoszech. Wybijał ich 25,5 z z marki paryskiej czystego srebra (w praktyce o próbie ), czyli moneta miała wagę 9,6 g i zawierała 9 g czystego srebra. Wartość testona Ludwik ustalił na pół liwra czyli 10 soli. Tym samym na sol wypadało 0,9 g czystego srebra, a na denara 0,075 g, co było kolejną dewaluajcją tych jednostek obrachunkowych. Dalsza dewaluacja drobnych monet, zwłaszcza denara, którego liwr liczył 240, czyli teston 220, ciągnęła za sobą dewluację jednostek obrachunkowych (liwr, sol, denar), a tym samym podnosiła się nominalna wartość testona. Pod koniec panowania Franciszka I (1515-1547) teston był wart już 11 soli, a za Karola IX (1560-1574) 12,5 sola. Henryk III zrezygnował z testona, wprowadzając w 1575 r., zgodnie z tendencją, grubsze monety srebrne, pod nazwą franka, porządkując jednocześnie trochę nieczytelny system monetarny, odbiegający realnymi wartościami monet od jednostek obrachunkowych, czyniąc nowego franka równowartością liwra.

W Szwajcarii i Niemczech testony emitowane były już w XV w. pod nazwą dicken (od gruby), po raz pierwszy w Bernie (1492), wpisując się w tamtejsze systemy monetarne z wartością równą trzeciej części guldena.

Do mennictwa Lotaryngii testona wprowadził książę Antoni Lotaryński (1508-1544) jako odpowiednik 8 lotaryńskich groszy.

W Szkocji bito monety testonowe pod nazwami testoon i lorraine. Lżejszy testoon, w latach 1553-1562, cięższy, równy włoskiemu testonowi lorraine, w latach 1558-1561

Portugalia była krajem, gdzie naśladownictwo testona (testao) bito najdłużej. Wprowadził go Manuel I (1495-1521), ustalając wagę na 9,13 g czystego srebra. Moneta przetrwała aż do XIX w. Ulegała jednak ciągłej dewaluacji, tak że miała w końcu tylko 2,29 g. Portugalskie teastao różniło się od typowego testona tym, że zamiast popiersia władcy na awersie miało tarczę herbową.

Karierę testona podważył, a w końcu przerwał, powstały w tym samym czasie talar. W drugiej połowie XVI w. zawierające od 20 g srebra talary, jako użyteczniejsze w obrocie, usunęły w cień testony.