Encyklopedia

Historia waluty gruzińskiej

Gruzini nazywają swój kraj Kartwelią (Sakartwelo). Na zachodzie Europy w średniowieczu przyjęto nazwę Georgia od tureckiego słowa Giurdżi. Wielokrotnie na terenie Gruzji krzyżowały się wpływy perskie i rzymskie. Na przełomie VII i VI w. p.n.e. przybysze z Miletu zakładali na terenie Kolchidy (Kolchowie to dawne plemię gruzińskie zamieszkujące tereny późniejszej zachodniej Gruzji) miasta, które stały się ważnymi centrami handlu wymiennego z sąsiednimi plemionami. Już w tym czasie wybijano srebrne monety zwane kolchidkami.

Największym bogactwem Kolchidy było aluwialne (gleby aluwialne powstają z osadów rzecznych) złoto zbierane na rzece Fasis przez tubylców przy pomocy długowłosych owczych skór rozkładanych na dnie. W okresie największej potęgi politycznej państwa w XI-XIII wieku gruzińskie wyroby ze srebra i złota cieszyły się wielkim powodzeniem w Bizancjum, Azji Środkowej, Indiach, Egipcie i na Rusi. Przedmiotem handlu były też wyroby tkactwa i ze skóry. Wymiany tej dokonywano na bazarach postawionych w miastach. Muzułmańskie dzielnice Tbilisi nie sprowadzały mięsa wieprzowego traktowanego jako pochodzącego od zwierzęcia nieczystego.

Król Gruzji Dawid IV (1089-1125) uzależniony od Mongołów umieszczał na swoich monetach napisy „Mocą Boga, z łaski Gujak – kaana sługa (niewolnik) i król Dawid”. W tym kręgu kulturowym status niewolnika lub sługi nie jest uważany za poniżający, oznacza jedynie zwierzchność władzy. Na przełomie XII i XIII w. na gruzińskich monetach w wyjątkowy sposób podkreślono znaczenie kobiety. W okresie rządów królowej Tamary (1184-1212) wywyższono godność kobiety, umieszczając na monetach zwrot: „Niechaj Bóg sławi władczynię i królową, niech wydłuży jej cień i utwierdzi jej pomyślność”. Monety następców królowej Tamary - jej dzieci, posiadały napisy określające: syn lub córka Tamary.

Język arabski przeniknął na monety krajów pozostających w stosunkach zależności; również do Gruzji w XIII i XIV w. Znaczna część monet okresu średniowiecza posiadała napisy arabskie, greckie, perskie i ujgurskie. Napisy te przeważnie łączono z napisami gruzińskimi umieszczonymi na odwrotnej stronie monety.
W Gruzji na przełomie XII i XIII w. metaliczny system pieniężny oparto na monecie miedzianej nazywanej poli lub w późniejszym okresie puli. Nazwa ta wywodzi się od tatarskiego słowa pul – fulus oznaczającego monetę miedzianą. Moneta pul bita przez Chanów Złotej Ordy i Chanaty Środkowoazjatyckie w okresie XIII - XV w. posiadała na awersie informacje o miejscu i dacie emisji. W XVII i XVIII w. – 1 pul stanowił wartość 5 dinarów. Sposób datowania monet gruzińskich wywodził się z cyklu chronologicznego liczącego 532 lata, zwanego Koronikonem (z greckiego „chronikos”) w chrześcijańskim cyklu wielkanocnym, powstałym z pomnożenia cyklu słonecznego i księżycowego. Określał on okres, po którym dni tygodnia i fazy księżyca wypadają na te same dni miesiąca. Jako początek Koronikonu przyjęto rok 781 n.e. (powód niewiadomy). W ten sposób rok 1200 n.e. odpowiadał dacie 420.

Z początkiem XVIII w. zaczęły pojawiać się w obiegu monety rosyjskie. W 1783 r. nad Królestwem Gruzińskim (zwanym Kartlijsko – Kachetyjskim) protektorat zaczęła sprawować Rosja, wprowadzając do obiegu dukaty holenderskie. Dukaty te były walutą międzynarodową używaną również w Rosji. Od 1834 r. Królestwo Gruzji stało się prowincją rosyjską. Walutę pul zastąpiono rublem. Po obaleniu caratu przez rewolucję lutową 1917 r. Rząd Tymczasowy powołał Samodzielny Komisariat Zakaukaski, który w celu zredukowania deficytu wydał papierowe pieniądze zabezpieczone banknotami i obligacjami Oddziału Państwowego Rosyjskiego Banku w Tbilisi. W okresie od 1 lipca 1924 r. do 5 kwietnia 1993 r. obowiązywały znaki pieniężne Rosji.

Dnia 6 lipca 1993 r. Narodowy Bank Federacji Rosyjskiej rozpoczął wycofywanie pieniędzy wydanych między 1961 r. a 1993 r. i zastępował je nowymi banknotami Federacji Rosyjskiej. 24 lipca Gabinet Ministrów Gruzińskich zarządził, że sowieckie i rosyjskie ruble będą wycofane z obiegu 3 sierpnia. Talony Narodowego Banku Gruzji zostały ogłoszone jedynymi legalnymi środkami w obiegu. 16 września 1995 r. decyzją nr 363 Głowy Rządu zostało zarządzone wydanie narodowej waluty: lari. Lari została wprowadzona do obiegu i zadeklarowana jako jedyny legalny środek płatniczy w Gruzji od 2 października 1995. Setna część lari została nazwana tetri. Wymiana talonów na lari trwała od 25 września do 2 października. Talony o nominale 1.000.000 były wymieniane na 1 lari. Zostały wydane banknoty lari: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i monety tetri: 1, 2, 5, 10, 20, 50. Banknoty o nominale 500 lari zostały wydrukowane, ale nie wprowadzone do obiegu. Później złota moneta 500 lari została wydana na upamiętnienie pięćdziesiątej rocznicy końca II wojny światowej. Złote monety mają wartość numizmatyczną i pamiątkową.

W ostatnim czasie fałszywe banknoty studolarowe krążące w obiegu głównie w USA wyprodukowano w Południowej Osetii, separatystycznym rejonie leżącym w granicach Gruzji. Ponad 20 milionów fałszywych banknotów dolarowych przerzucono z Południowej Osetii do USA i Izraela. Pojawiły się one głównie w stanie Maryland, w Nowym Jorku, w stanie New Jersey. Niektóre falsyfikaty trafiły do Gruzji i Rosji.