Encyklopedia

Pieniądz dominalny

Najwcześniejszą formą pieniądza zastępczego prywatnego emitowanego na ziemiach polskich jest tzw. pieniądz dominialny. Używany on był na terenie folwarków do rozliczeń wewnętrznych pomiędzy właścicielem dóbr a zatrudnionymi przez niego robotnikami rolnymi.

Przyczyn jego pojawienia się szukać należy m.in. w coraz większym zapotrzebowaniu na pieniądz zdawkowy (używany przy drobnych płatnościach). Wywołane ono było przede wszystkim zmianami w organizacji pracy i rozwojem gospodarki wiejskiej w Polsce na przestrzeni blisko trzech stuleci. Właściciele majątków ziemskich w emisji znaków folwarcznych widzieli skuteczny środek do większego uzależnienia od siebie pracujących na ich terenach chłopów. Za pieniądze tego typu można było nabyć artykuły spożywcze i alkohol, ale tylko w karczmie należącej do właściciela dóbr. Było to rozwiązanie dla tego ostatniego bardzo korzystne, gdyż nie dość, że zyskiwał on w ten sposób tanią siłę roboczą, to jeszcze zmuszał chłopów do wydawania swoich zarobków na miejscu.

Do najstarszych, XVI-wiecznych jeszcze przykładów w bardzo zróżnicowanej grupie pieniędzy dominialnych, zaliczyć należy tzw. znaki umowne nienominalne (czyli pozbawione konkretnej wartości liczbowej) wyciskane w skórze, wypalane w drewnie, odciskane w szkle, później także tłoczone w metalu. Te ostatnie wykonywane były przez miejscowego kowala, dlatego odznaczają się z reguły skrajną prostotą. Od lat 30. XVII w. pojawiają się znaki rozliczeniowe wybijane w profesjonalnych zakładach, jednak na ich emisję pozwolić sobie mogły tylko największe majątki.