Encyklopedia

Historia złota

Złoto od wieków budziło szczególną fascynację. Symbol złota jako pierwiastka chemicznego Au pochodzi od imienia greckiej bogini świtu Aurory. Ono samo, stworzone rzekomo jako kaprys Boga, inspirowało ludzi do wielkich czynów i zbrodni. Kruszec ten ze względu na swoje właściwości – trwałość i rzadkość występowania – stał się specyficznym towarem pełniącym funkcje pieniądza. Bito z niego monety i używano go jako środka płatniczego.

Złoto odegrało istotną rolę w rozwoju międzynarodowego systemu walutowego. Dominująca pozycję zdobyło w okresie funkcjonowania systemu złotej waluty (Gold Standard). Złoty standard został przyjęty najwcześniej w Wielkiej Brytanii, już w 1821 r. Ustanowiono wówczas wymienialność pieniądza papierowego na złoto. Podstawową zasadą tego systemu było uzależnienie emisji pieniądza krajowego od wielkości rezerw złota.

W stosunkach z zagranicą złoto odgrywało rolę pieniądza światowego, wykorzystywanego do wyrównywania sald bilansów płatniczych. Reszta Europy i świata czekała na wprowadzenie złotego standardu do 1870 r. Złoty standard stał się jednak dla gospodarki światowej „złotym gorsetem”. Produkcja złota w II połowie XIX wieku rosła powoli, natomiast produkcja przemysłowa – szybko. Ta sama ilość złota nie mogła zapewnić realizacji zwiększających się obrotów międzynarodowych. Efektem była deflacja, ale nawet po jej pokonaniu kres systemowi położyła I wojna światowa.

Nie powiodły się próby powrotu do złotego standardu w okresie międzywojennym. W powojennym systemie monetarnym, którego zasady zostały określone podczas konferencji w Breton Woods, złoto pełniło funkcję głównego środka rezerwowego i płatniczego. Kraje członkowskie Międzynarodowego Funduszu Walutowego zobowiązane były ustalić parytet swoich walut do dolara, który z kolei był jedyna waluta wymienialną na złoto według starej relacji 35 USD za 1 uncję trojańską złota. Początkowo Stany Zjednoczone dysponowały dużymi rezerwami złota, które gwarantowały stabilność kursu dolara. Jednak stopniowo konkurencyjność gospodarki amerykańskiej słabła.

Na początku lat 60. wobec narastającego deficytu w bilansie płatniczym USA dolar zaczął tracić na wartości, a jednocześnie słabło zainteresowanie produkcją złota, którego udział w zasobach światowych rezerw szybko się obniżał. Ówczesne amerykańskie zapasy złota zgromadzone w Forcie Knox w stanie Kentucky pokrywały zagraniczne zobowiązania Stanów Zjednoczonych jedynie w 19%, podczas gdy w 1944 r. relacja ta wynosiła 250%. W rezultacie niemożliwość utrzymania dotychczasowego parytetu doprowadziła do zawieszenia wymienialności dolara na złoto.

Oficjalnie złoto przestało być podstawą międzynarodowego systemu walutowego 15 sierpnia 1971 r. Po wyeliminowaniu z międzynarodowego systemu monetarnego złoto nie straciło jednak na znaczeniu, czego dowodem było rosnące w kolejnych latach wydobycie oraz wzrost jego ceny w okresach niestabilności w gospodarce światowej lub konfliktów politycznych.

Współcześnie złoto jest składnikiem rezerw banków centralnych, cieszy się też powodzeniem jako lokata kapitału, a ponadto jest popularnym metalem wykorzystywanym w jubilerstwie i przemyśle.