Encyklopedia

Historie spektakularnych fałszerstw i rodzaje falsyfikatów

Fałszerstwa znaków pieniężnych towarzyszą człowiekowi od czasu pojawienia się w rozliczeniach monet, a następnie banknotów. Podrabianie lub przerabianie pieniądza oraz częstotliwość fałszerstw zależały i zależą od jego siły nabywczej na świecie. Znaczenie ma też sposób zabezpieczenia.

Już w VI wieku p.n.e. wyrabianie fałszywych monet było dużym problemem gospodarczym, tak że w słynnych prawach Solona przewidziano za to karę śmierci. Przez wiele wieków przestępcy pokrywali rdzeń, wykonany z nieszlachetnego metalu, cienką warstwą srebrnej blachy. Tak spreparowany pieniądz wprowadzano do obiegu jako autentyczną monetę. Autentyczność podejrzanych monet sprawdzano za pomocą ostrego narzędzia, ścinając kawałek obrzeża.

Monety fałszowano też odlewając je w formach wykonanych na wzór oryginalnej. Tego typu podróbki są "głuche", a rysunek na nich przedstawiony jest nieostry.

Doskonalszym sposobem stosowanym we współczesnych czasach jest wykonywanie rysunku monety metodą galwaniczną – nakładania na powierzchnię formy za pomocą elektrolizy warstwy szlachetnego metalu. Kopię monety wykonuje się przeważnie z miedzi, pokrywając powierzchnię warstwą srebra lub złota. Tą metodą można otrzymać tylko jedną stronę monety, awers lub rewers. W związku z tym łączy się dwie strony, a pomiędzy nimi umieszcza się warstwę łatwo topiącego się metalu. Oglądając obrzeże falsyfikatu, zauważamy kilka połączonych warstw.

Najbardziej precyzyjne podróbki robi się za pomocą fałszywych stempli wykonanych na wzór oryginalnych monet. Rysunek monety rzeźbi się lub odlewa w miękkim metalu, a następnie hartuje. Tego typu monety mają gorszy dźwięk i mniej precyzyjny rysunek.

Fałszerstwem monet zajmowano się w wielu państwach. Duże zasługi w walce z fałszerstwami odniósł Izaak Newton w czasie sprawowania funkcji nadzorcy londyńskiej mennicy w latach 1696–1699. Za jego urzędowania podrabianie monet stało się szczególnie ryzykowne. Tropił on oszustów, organizował sieć informatorów. Tylko przez cztery miesiące Newton przesłuchał dwustu podejrzanych i informatorów. W samym Londynie w 1697 r. wykonano dziewiętnaście wyroków śmierci za fałszerstwa.

Najbardziej znanym przypadkiem jest fałszowanie monet polskich w latach 1740–1786. Za panowania Sasów Polska poniosła dotkliwe szkody gospodarcze wskutek podrabiania polskich monet przez króla Fryderyka II. Na terenie Prus i Niemiec produkowano w sześciu mennicach srebrne i złote monety polskie fałszywymi stemplami z wygrawerowanym popiersiem króla Augusta III. W monetach tych była spora domieszka miedzi, ale miały patynę koloru srebra i wyglądały dość wiarygodnie. Falsyfikaty przywożono do Polski i wymieniano na dobre polskie monety z czystego srebra lub kupowano srebrne i złote wyroby.
W wyniku tego procederu Polska utraciła setki milionów złotych.

Odrębny rozdział w historii fałszerstw dotyczy banknotów. Wśród falsyfikatów pieniądza papierowego wyróżnia się następujące kategorie:

• podrobione (fałszywe – wykonane od podstaw przez fałszerza),
• przerobione (sfałszowane – na których podwyższono nominał oraz zmieniono pozostałe elementy graficzne),
• preparowane (powstałe w wyniku cięcia i sklejania ze sobą odcinków banknotów o zmniejszonym rozmiarze, pierwotnie do siebie nie należących).

Banknoty fałszywe różnią się gatunkiem papieru, grafiką i zabezpieczeniem. Rysunek
falsyfikatu, szczególnie elementy wykonane w oryginale techniką stalorytniczą, przeważnie
jest bez wyrazu i nieostry.

Ciekawym przypadkiem nietypowego przerobienia banknotu są banknoty Argentyny pozorowane na banknoty Australii. Fałszerz usuwa nazwę emitenta, wykorzystując nadruk w pionowym paśmie, poprzez odcięcie paska papieru. Człon nazwy waluty argentyńskiej „Australes” stosowany na banknotach emisji z lat 1985–1991 sugeruje nazwę państwa Australii.

W historii pieniądza najbardziej brzemienne w skutki mogło się okazać niemieckie fałszerstwo brytyjskich znaków pieniężnych w czasie II wojny światowej. Zachwianie zaufaniem do solidności brytyjskiej waluty, a w efekcie zniszczenie systemu ekonomicznego zagroziłoby alianckim wysiłkom wojennym. Projekt produkcji falsyfikatów pod kryptonimem „Bernhard” opracował Heinrich Himmler, szef gestapo i SS. Major Krüger próbował zwerbować specjalistów z wytwórni papierów wartościowych i Reichsbanku. Ci jednak mimo ryzyka nie podjęli się udziału w produkcji falsyfikatów. Znaleziono wysokiej klasy specjalistów wśród więźniów obozów koncentracyjnych. Zgromadzono ich w silnie strzeżonym obozie Sachsenhausen, gdzie zorganizowano wytwórnię fałszywych banknotów. Zakład posiadał najnowocześniejsze urządzenia. Więźniom zagrożono poważnymi konsekwencjami, gdyby próbowali wykonać najdrobniejszy błąd, umożliwiający zauważenie falsyfikatu. W efekcie wyprodukowano doskonały falsyfikat, nie różniący się od autentycznego papierem, grafiką i zabezpieczeniami. Pod koniec 1942 r. zaczęto wypuszczać 400 000 angielskich falsyfikatów co miesiąc. Używano ich na całym świecie do wszelkich niemieckich zadań. Do Londynu zaczęły napływać niewspółmiernie duże ilości – w stosunku do wielkości obiegu – nierozpoznanych falsyfikatów ze stolic państw neutralnych, jak Lizbona, Madryt, Stambuł, Sztokholm i Berno. Bank Anglii, zatrwożony tą sytuacją, podejrzewał o fałszerstwo na wysoką skalę hitlerowskie Niemcy. Zapobiegając katastrofie wycofał dotychczasowe banknoty z obiegu wprowadzając w to miejsce nowy wzór.

Warto wspomnieć o jednym z trudniejszych do podrobienia zabezpieczeń, którym jest znak wodny zwany filigramem. W zabezpieczeniu tym spotyka się postacie (Polska, Anglia), architekturę (euro), zwierzęta (Burundi, Ghana, Kongo). Wspólną cechą znaku wodnego jest jego plastyczność, a w efekcie głębia rysunku. Fałszywy znak wodny ma obraz niewyraźny, tępy. Gdy znak wodny ukaże się w promieniach lampy ultrafioletowej o intensywnym kolorze, wówczas taki banknot należy uważać za fałszywy.

Trzeba pamiętać, że fałszerze zupełnie dobrze radzą sobie z zabezpieczeniami utajonymi – np. ukazywaniem się różnorodnych rysunków w promieniach ultrafioletowych lub świeceniem fragmentów grafiki, np. oznaczenia serii i numeracji. Warto też wiedzieć, jakie obecnie są w obiegu banknoty i ich nominały w danym państwie (np. w Unii Gospodarczej i Walutowej). Dotyczy to zwłaszcza osób nie za dobrze obeznanych z autentycznymi znakami pieniężnymi, aby nie kupiły już wycofanego z obiegu banknotu lub nieistniejącego nominału (nie jest to fałszerstwo, ale jeśli zostanie on wprowadzony do obiegu, traktować to należy jako oszustwo). Rada UE podjęła działania w celu zabezpieczenia się przed fałszowaniem euro (decyzja z 6 grudnia 2001 r. Dz. U. WE nr L 329).

Na państwa członkowskie nałożono obowiązek dokonywania przez odpowiednie instytucje eksperckich analiz fałszowanych banknotów i monet imitujących euro, ścisłej współpracy z Europolem i przekazania do 31 grudnia 2002 r. Sekretariatowi Rady i Europejskiemu Bankowi Centralnemu tekstów odpowiednich zarządzeń dostosowujących narodowe przepisy do decyzji o zabezpieczeniach przed fałszerstwami wspólnej waluty.