Encyklopedia

Stopnie rzadkości monet

Ważnym elementem zaawansowanego kolekcjonerstwa jest umiejętność określenia rzadkości monet. Wiedza na temat rzadkości konkretnego egzemplarza jest jedną z przesłanek do jego poprawnej (choć przeważnie orientacyjnej) wyceny.

Istnieją przesłanki, które pozwalają określić z dużą dozą prawdopodobieństwa rzadkość poszczególnych typów, odmian i roczników. Uwagi te odnoszą się jednak przede wszystkim do czasów wcześniejszych niż XIX w., gdyż w odniesieniu do XIX-XX w. przeważnie istnieją źródłowe informacje nt. wielkości emisji. W Polsce najczęściej używaną skalą rzadkości jest ta opracowana przez Emeryka Hutten-Czapskiego (1828–1896), a używana nadal w popularnych katalogach E. Kopickiego, który przypisał poszczególnym stopniom rzadkości ilości monet zachowanych.

Ilość monet znanych (zachowanych):

R * = 1
R ⁸ = 2-3 
R ⁷ = 4-6  
R ⁶ = 7-25   
R ⁵ = 26-120 
R ⁴ = 121-600 
R ³ = 601-3000   
R ² = 3001-15000  
R ¹ = 15001-80000  
R    = 80001-400000  
-     =  powyżej 400000

Skala ta używana jest przede wszystkim do „starego” mennictwa. Określenia rzadkości monet w wypadku kiedy nie są znane wielkości emisji są zawsze orientacyjne. Przy ich ustalaniu brane są pod uwagę ilości monet zachowanych i w jakiejś formie dostępnych. W każdej chwili pojawienie się monet z jakiegoś skarbu, lub nawet z prywatnej kolekcji może wpłynąć znacząco na stopień rzadkości (przede wszystkim w odniesieniu do rzadkich monet).

Określenie rzadkości jest więc wypadkową kilku czynników: ilości monet skarbach, w muzeach oraz  ich podaży na rynku kolekcjonerskim. Biorąc pod uwagę umowność rzadkości poszczególnych monet należy w miarę możliwości konfrontować określenia różnych autorów, ale bardzo ważnym elementem jest także doświadczenie kolekcjonera.

Należy zdawać sobie sprawę, że wiele określeń rzadkości ustalono szablonowo, a zaproponowane w katalogach rzadkości bywają nietrafione, a w najlepszym wypadku znacznie odbiegają od rzeczywistości. Ma to miejsce najczęściej w przypadku drobnych nominałów, które często określane są jako pospolite, choć niekiedy są o wiele rzadsze niż potencjalnie rzadsze monety grube. A więc moneta drobna nie musi być pospolita z definicji, a moneta gruba rzadka. Niekiedy oczywiście monety drobne traktowane łącznie w zakresie jakiegoś typu są stosunkowo łatwo dostępne. Jednak próba zdobycia monet konkretnego emitenta, mennicy, rocznika przeważnie nie jest już taka prosta.