Encyklopedia

Historia waluty watykańskiej

Nazwa Watykan pochodzi od łacińskiego Vaticanus, prastare rzymskie Vaticinia to "miejsce śpiewania wróżb". Niektórzy historycy wywodzą nazwę od osiedla granicznego Etrusków z Rzymem – Vaticum.

Państwo Kościelne powstało w VIII w. z inicjatywy papieża Stefana III (768−772) w wyniku nadania mu ziem zdobytych na Longobardach przez króla Franków Pepina Małego (751−768). System monetarny Państwa Kościelnego tworzylo10 baiocchi = 1 giulio, a 10 giulio = 1 scudo. Monety bite były ze złota i srebra w mennicach w Rzymie, Anconie i Bolonii. Ozdabiano je postaciami z Biblii, literatury antycznej albo wizerunkami władców rzymskich. Na monetach Klemensa V (1305-1314) po raz pierwszy pojawiła się tiara papieska jako nietypowy rodzaj korony, składający się z trzech koron nakładających się na siebie. W czasach awiniońskich jej kształt uległ wydłużeniu. Od 1600 r. wprowadzono monetę z czystej miedzi o wartości ¼ baiocchi, a papież Paweł V (1605-1621) wyemitował monetę ze złota o wartości 4 scudo.

W drugiej połowie XVIII w. Włochy nie stanowiły jednolitego państwa i w związku z tym nie miały także wspólnej waluty. Głównymi, odrębnymi emitentami w tym czasie były: Państwo Kościelne, Królestwo Neapolu i Sycylii, Królestwo Sardynii, Wielkie Królestwo Toskanii oraz Republiki Genueńska i Wenecka. Miasto Rzym do 1869 r. wchodziło w skład Państwa Kościelnego, które emitowało monety ze złota, srebra i miedzi. Monety krążące w obiegu w tym czasie to 1scudo = 100 baiocchi oraz 1 teston = 30 baiocchi.

W latach 1798-1799 Rzymznalazł się pod panowaniem francuskim, nic więc dziwnego, że monety bito w oparciu o wzory francuskie. Po klęsce cesarza Napoleona Bonaparte, Kongres Wiedeński w 1815 r. przywrócił w Państwie Kościelnym rządy papieża. Nastąpiły wtedy kolejne zmiany. System dziesiętny wprowadzony przez Napoleona został zniesiony przez papieża Piusa VII (1800-1823), a w 1816 r. przywrócone zostało scudo rzymskie (scudo romano). Jednak Grzegorz XVI (1831-1846) ze względu na wymogi handlu zgodził się na emisję banknotów 100 scudo z zastrzeżeniem płatności w banku tylko dla jednostek gospodarczych.

Do czasu reformy walutowej z 1835 r. na monetach dodawano obok nominału słowo „ROMANO”. Monety te zdobiono herbem papieskim lub scenami religijnymi. W Państwie Kościelnym liczne były emisje lokalne. Mennica bolońska biła monety papieskie według systemu rzymskiego oznakowane literą „B”. W latach 1796-1799 emitowano pierwsze banknoty Republiki Romana.

W 1826 r. powstał Bank Rzymski (Banca Romana), który puścił w obieg banknoty o nominałach 5-100 skudo.

Zamieszki uliczne na terenie Państwa Kościelnego za czasów papieża Piusa IX (1846-1878) spowodowały odwołanie liberalnych reform i powołanie świeckich władz Państwa Kościelnego, które 8 lutego 1849 r. proklamowały Republikę Rzymską. Ustanowiono emisję banknotów rządu papieskiego, przy czym zaakceptowano banknoty Banca Romana. Komitet Wykonawczy Republiki zdecydował się 28 lutego 1849 r. na wprowadzenie w obieg not państwowych wyposażonych w kurs przymusowy o nominałach 10, 16, 24, 32, 40 baiocchi i 1-100 scudo. Natomiast Komisariat Papieski dla 4 prowincji Romanii wydał nową emisję papierową 20 baiocchi. Bank Rzymski ogłosił upadłość w 1850 r. i przekształcił się w Banca Dello Stato Pontificio (Bank Państwa Kościelnego), który działał w latach 1851-1870. 

Po wydarzeniach z 1870 r. Rzym został stolicą Włoch, a Bank Państwa Kościelnego został przekształcony w Bank Rzymski „Banca Romana”, który do 10 sierpnia1893 r. był emitentem banknotów

Na podstawie Traktatów Laterańskich z 1929 r. powstało Państwo Watykańskie, które emitowało własne pieniądze, ale w ramach włoskiego systemu monetarnego. Do 2002 r. były to liry, które wykonywała włoska mennica państwowa. Do 1940 r. monety ozdabiane były herbem papieskim i tiarą oraz scenami religijnymi. Do 1947 r. bito nominały 5 i 10 lirów w srebrze, które zastąpiono aluminium w wyniku zmniejszającej się wartości włoskiego pieniądza. Po 1947 r. wprowadzono na awers monety portret papieża w roku jego śmierci. Przed wejściem Państwa Watykańskiego do strefy euro w obiegu były monety: 200 lirów (aluminium – brąz), 500 lirów (pierwsze ze srebra, a następne ze stali nierdzewnej), 1000 lirów (srebro). Konwencja Rady Europejskiej z 2000 r. (art. 3 decyzji Rady 1998 r.) zezwoliła Watykanowi na posługiwanie się walutą euro z prawem bicia monety. Rocznicowy zestaw XXIV pontyfikatu Jana Pawła II to 8 monet o nominałach od 1 centa do2 Euro. Okolicznościowe monety to 5 i 10 Euro.

Ogromna popularność papieża Jana Pawła II sprawiła, że biciem monet z jego wizerunkiem – oprócz Polski, która wydała znaczną liczbę monet – zajmowały się takie państwa jak: Andora, Antyle Holenderskie, Belgia, Botswana, Chorwacja, Dominika, Filipiny, Finlandia, Francja, Gambia, Gwinea Równikowa, Irlandia, Kanada, Kongo, Kuba, Lesoto, Liberia, Litwa, Malawi, Malta, Mozambik, Niemcy, Samoa, Sisifo, San Marino, Seszele, Sierra Leone, Słowacja, Somalia, Tristan, Uganda, USA.

W ostatnim czasie pojawiły się monety z wizerunkiem papieża Benedykta VI.