Encyklopedia

Historia waluty francuskiej

Francja to kraj celtycko-romański. Jego nazwa wywodzi się od germańskich Franków. Występowali oni już w rzymskich przekazach jako Franci, później Francones. Pierwsze stulecia, tj. VIII-X, charakteryzowały się wzajemnymi darowiznami, wypraszaniem od obdarowanego nieraz konkretnej rzeczy. Dary ofiarowywali sobie królowie, papieże, biskupi, prałaci. Między Francją, Anglią i Włochami krążyły wyroby rzemiosła artystycznego, tkaniny przetykane złotem, futra, pieprz, cynamon.

Z czasem wzajemne darowanie przekształciło się w wymianę towarową. Starano się jej dokonywać pod osłoną pastorału, gdy ogłoszano „pokój boży” chroniący przed napadami i rozbojami. Zewnętrzną oznaką targu i jego bezpieczeństwa był krzyż lub chorągiew, symbol opieki króla i kościoła. Kraje słowiańskie płaciły daninę miodem, bydłem, futrami i odzieżą. Z początku dla potrzeb rynku monety bili wędrowni mincerze. W połowie VII w. w mennictwie frankońskim wykształcił się system monetarny, przyjmujący jeden srebrny solid (szyling) równy 12 denarom. Funt równy był odtąd 20 solidom czyli 240 denarom.

Na monetach za panowania pierwszych Karolingów podawana była informacja określająca państwo, „REX FRANCORUM”, a później skrót „R.F.”, utrzymany po współczesne czasy. Na stemplach monet zaczęto również umieszczać nazwę miejscowości bicia monety, patrona, godło lub symbol. Od X w. emisją monet zajmowały się biskupstwa, hrabstwa, opactwa i miasta na podstawie przywilejów otrzymanych od króla albo cesarza lub uzurpując sobie takie prawa. Fakt przekroczenia uprawnień za czasów Ludwika IX Świętego (1226-1270) był traktowany jako obraza majestatu. Jednak czasem władcy woleli wymierzać karę w formie dopłat między wartością realną a nominalną planowanej emisji. Ludwik IX, sam będąc emitentem monet, wielką rolę przywiązywał do stałej wartości królewskiego pieniądza. Pieniądz bowiem pozwalał na opłacanie urzędników, był gwarancją wierności wasali, umożliwiał wykupywanie ważnych terytoriów lennych. Zdarzało się, że sami władcy emitowali nadmierne ilości monet lub monety gorszej jakości. Taki przydomek króla „fałszerza” zyskał Filip Piękny (1285-1314). W średniowieczu pojęcie fałszerstwa rozumiano jako osiągnięcie nienależnego zysku. Wówczas obok funta pojawiła się grzywna (Mark) pochodząca ze Skandynawii, obol (obolus), który powstał w wyniku dzielenia denara, oraz maille (1/2 obola).

Na początku XIV w. brakowało dostatecznej ilości pieniędzy na rynku. Spowodowało to wydanie zarządzeń, na mocy których każdy posiadacz złotych i srebrnych przedmiotów musiał dostarczyć jedną trzecią część ich zasobów do mennicy celem przetopienia na monety. Od XII w. w celu zapobieżenia braku pieniądza wprowadzono również obowiązek wymiany starych monet na nowe. Z czasem dla ułatwienia odróżnienia monet nowych od starych wprowadzono zwyczaj umieszczania daty cyframi rzymskimi, zamienionymi w 1532 r., za czasów Franciszka I (1515-1547), na cyfry arabskie. Brak pieniądza na rynku spowodował wypuszczanie pieniędzy skórzanych, które można traktować jako pierwotny wzór obecnego banknotu. Na początku XV w. na monetach francuskich pojawił się napis „GROSSUS TURONUS” - człon od nazwy miejscowości Tours (same grosze powstały za czasów Ludwika IX). Specyficzną kategorią były monety zwane „białymi” (blanc) - grubsze, wykonane ze stopu miedzi i srebra (25%), oraz monety „czarne” - miedziane lub o niewielkiej zawartości srebra. Pod koniec XIV w. zaczęto zaznaczać mennicę bijącą monety za pomocą dyskretnych punktów, pod jedną z liter legendy, a pod koniec XVI w. określać literą alfabetu (np. mennicę w Paryżu literą „A”).

Bywało, że monety pełniły rolę magiczną. Ludwik Święty koronując się na króla składał na ołtarzu dary w postaci srebrnej baryłki napełnionej winem, bochenka chleba i 13 złotych monet reprezentujących króla i 12 parów. Innym zwyczajem praktykowanym przez króla w czasie koronacji od XVI w. było rzucanie wokół siebie monet. Szkot John Law zdobywszy zaufanie regenta Filipa księcia Orleańskiego przekonywał, że nie należy przerażać się fatalnym stanem skarbu, ale powołać bank z prawem emisji pieniądza papierowego. Ekonomiczną podstawą banku byłaby kompania handlowa mająca monopol handlu morskiego i kolonizacji Północnej Ameryki. W 1716 r. Law utworzył Bank Generalny emitujący banknoty przyjmowane w kasach państwowych. W 1717 r. powstała Kompania Zachodnia z monopolem eksploatacji Luizjany, zwanej Missisipi. W 1718 r. bank został upaństwowiony. Aby zwiększyć obrót banknotami, Law przeprowadził dewaluację pieniądza. Ludność obawiając się strat przynosiła złoto do banku. Objąwszy urząd kontrolera generalnego finansów, Law zakazał w marcu 1720 r. dokonywania obrotów pieniądzem kruszcowym i trzymania w domu więcej niż 500 liwrów w złocie i srebrze. Spadek wartości pieniądza coraz bardziej się powiększał, a w październiku 1720 r. pieniądz papierowy utracił wartość płatniczą.

Za rządów Ludwika XV Wielkiego handel zagraniczny zwiększył pięciokrotnie obroty, zwłaszcza handel zamorski. Nastąpiła utrata Kanady, co łączyło się z przerwaniem dostaw futer, pszenicy i ryb. Rekompensatą były terytoria francuskich Antyli i faktorii indyjskich. Napływały z nich: bawełna, cukier, kawa, kakao, herbata, perkale, tytan w zamian za francuskie tekstylia, narzędzia i żywność. Około 1730 r. znacznie zwiększył się napływ kruszców z Brazylii i Meksyku, dzięki czemu nastąpiła stabilizacja francuskiego liwra.

Operacja przejmowania dóbr kościelnych przeprowadzona wiosną 1790 r. spowodowała likwidację długu państwowego i emisję pieniądza papierowego (asygnat - 1789 r.). Asygnaty wyemitowano na kwotę 1200 mln liwrów. Dekretem z 13.11.1793 r. skonfiskowano monety i sztaby kruszcowe oraz kosztowności. Zabezpieczeniem były dobra narodowe na kwotę 3 mld liwrów. W związku z brakiem kruszców, masowo wywożonych przez emigrantów, asygnaty miały ożywić obrót gospodarczy. Jednak wewnętrzna wojna nie była w stanie zapobiec stopniowemu spadkowi pieniądza papierowego. Na przełomie lat 1872/73 trwała dalsza inflacja asygnat. Zastąpienie dotychczasowych asygnat przez lepszy pieniądz było niewykonalne, a powrót do kruszców niezwykle trudny. W 1800 r. Napoleon powołał emisyjny Bank Francji. Banknoty miały pokrycie w kruszcu. W 1803 r. określono kruszcową wartość franka, stabilizując walutę. Zaistniał bimetalizm, system, przy którym wzajemny stosunek monet złotych do srebrnych wg ustawy z 1813 r. wynosił 15,5:1. Francuzi, nie mogąc zapomnieć okresu Lawa i asygnat, długo nie byli w stanie przekonać się do pieniądza papierowego. Chcąc zmienić negatywny stosunek do pieniądza papierowego Bank Francji powiększył dwukrotnie zapas kruszców, a emisja banknotów wzrosła prawie trzykrotnie. Umożliwiło to wypuszczenie nominałów 50 i 100 franków.
Bankierzy prywatni w latach 1855-1865 kupowali w Anglii srebro, z którego bili monety 5-frankowe. Również w stanie Newada (Stany Zjednoczone) bito bez zgody srebrne 5-frankówki. W 1865 r. Francja zawarła unię walutową, tzw. łacińską z Włochami, Belgią i Szwajcarią (w 1868 r. przystąpiła do niej Grecja), ich pieniądze miały prawo obiegu we wszystkich państwach. Za podstawę systemu przyjęto 5-frankówkę o wadzę 5 gramów. Zobowiązanie dotyczyło wspólnej nazwy, kursu monety złotej do srebrnej, wagi, jakości.

Do 2001 r. prawnym środkiem płatniczym był frank francuski, dzielący się na 100 centymów. Pierwszy frank pojawił się w 1360 r. w monecie z czystego złota, a w srebrze w 1577 r., ale dopiero w 1795 r. zaczął pełnić rolę głównej jednostki walutowej. Po I wojnie światowej nastąpiło załamanie się franka, którego stabilizacja nastąpiła w 1928 r. na poziomie 0,20305 g czystego złota. W 1936 r. zrezygnowano ze złotego kursu. Za czasów Państwa Francuskiego „Vichy” frank był na poziomie 0,20 marki Rzeszy. 1 stycznia 1960 r. przeprowadzono reformę walutową wprowadzając 1 nowego franka równego 100 dotychczasowym (1 nowy centym równy 1 staremu frankowi). W XIX i XX w. frank emitowano również w koloniach francuskich i terytoriach zależnych. Od 2002 r. frank francuski został zastąpiony przez euro. Okres wymiany banknotów franków francuskich na euro kończy się 17 lutego 2012 r. (w przypadku monet był do 17 lutego 2005 r.). Banknoty można wymieniać w oddziałach Banku Francji , a w Polsce złożyć na tzw. inkaso w Kredyt Banku.