Encyklopedia

Historia banknotów na Świecie

Banknoty, czyli pieniądze papierowe, po raz pierwszy pojawiły się w Chinach w X wieku. Były wymienialne na kruszec, a ich ważność była ograniczona do 3 lat. W XII wieku doszło w Chinach do wielkiej inflacji. W 1377 roku przeprowadzono tam reformę walutową, wprowadzając "cenny banknot Wielkich Mingów". Miał on tylko jeden nominał i zapewnił Chinom stabilność walutową na następne dwa stulecia. Doświadczenia chińskie w dziedzinie emisji pieniądza papierowego były znane w Europie, m. in. dzięki książce Marco Polo, ale traktowano je jako mała znaczącą ciekawostkę.

Europejską kolebką pieniądza papierowego stała się Szwecja. Po licznych wojnach prowadzonych w XVII wieku państwo szwedzkie było bardzo zadłużone. Szwedzi wymyślili, by do obowiązującego dotychczas systemu pieniądza kruszcowego opartego na złocie i srebrze włączyć trzeci kruszec - miedź.

Pomysł wydawał się znakomity, bowiem miedzi w Szwecji nie brakowało i można było w ten sposób znacznie poszerzyć obieg pieniężny. System waluty kruszcowej polegał jednak na tym, że wartość metalu, z którego wykonana była moneta musiała odpowiadać, przynajmniej teoretycznie, jej nominałowi. A ponieważ miedź była tania, powstałe w ten sposób "monety", zwane platmyntami, miały monstrualne rozmiary i ważyły ok. 20 kg. Dlatego w 1668 roku powstał Szwedzki Bank Państwowy, w którym Szwedzi mogli deponować swoje platmynty. W zamian bank wydawał im pokwitowania, które w każdej chwili mogli wymienić na miedź.

Kwity były na okaziciela, zatem można je było przekazywać sobie jak prawdziwe pieniądze. Było to znacznie wygodniejsze, niż noszenie przy sobie ogromnych blach miedzianych. W 1694 roku powstał Bank Anglii, który na tej samej zasadzie emitował banknoty wymienialne na złoto. Ślady po takich początkach banknotów do dziś możemy zauważyć np. na funtach brytyjskich. Jest tam napisane, że Bank Anglii wypłaci posiadaczowi banknotu na żądanie odpowiednią sumę funtów tak, jakby to, co mamy w ręku nie było "prawdziwym" funtem.

Każdy posiadacz banknotu w każdej chwili mógł zażądać wymiany swoich banknotów na kruszec. Szybko jednak zauważono, że jest mało prawdopodobne, by wszyscy oni przyszli po swój kruszec równocześnie. Pokrycie emisji kruszcem nie musiało zatem wynosić 100%. Można było puścić w obieg więcej banknotów, niż było kruszcu. Odkrycie to zachęcało do nadużyć i dlatego dzieje XVIII wieku obfitują w wielkie spekulacje i paniki finansowe. Najsłynniejsze przetoczyły się przez Europę Zachodnią w latach 1719-1720 i związane były z działalnością Johna Lawa we Francji i Kompanii Mórz Południowych w Anglii. W drugiej połowie stulecia emisją pieniądza papierowego finansowano wydatki związane z wojnami i rewolucjami. Zarówno niepodległość Stanów Zjednoczonych, jak i rewolucja francuska okupione zostały wielkimi inflacjami.