Encyklopedia

Banknoty polskie po II Wojnie Światowej

Kończąca się II wojna światowa wymuszała wprowadzenie nowych uregulowań  w sferze finansowej. Na opuszczanych przez Niemcy i zajmowanych przez wojska radzieckie terenach była pilna potrzeba uregulowania stosunków pieniężnych. Przede wszystkim ujednolicenia obiegu pieniężnego składającego się z kilku odrębnych systemów i jednostek, m.in. marek niemieckich, marek Banku Emisyjnego i rubli radzieckich.

Potrzebę tą przewidywał Rząd Polski na Emigracji przygotowując nowe wzory banknotów jeszcze w czasie wojny. Wydrukowano wtedy dwie serie w Anglii i USA na bardzo dobrym poziomie artystycznym i technicznym z uwzględnieniem najnowocześniejszych wówczas metod zabezpieczeń.

Pod koniec wojny sytuacja polityczna nie sprzyjała realizacji tych planów. Jednocześnie od końca 1943 roku przygotowywano w Moskwie projekty zmian w sferze finansowej na terenach zajmowanych przez wojska radzieckie. Dekretem z 24 sierpnia 1944 roku powołano Centralną Kasą Skarbową upoważnioną do zorganizowania obiegu pieniężnego i emisji biletów. Trzy dni później wprowadzono do obiegu następujące nominały: 50gr, 1 zł, 2 zł, 5 zł, 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100 z i, 500 zł. Wykonano je w moskiewskiej wytwórni papierów wartościowych GOZNAK. Były to brzydkie egzemplarze zaprojektowane przez artystów radzieckich, w podobnej stylistyce do przygotowanych tam wówczas emisji dla Czechosłowacji, Węgier i Rumunii. W edycji środków pieniężnych przygotowanych dla Polski w umieszczonej na wszystkich nominałach (z wyjątkiem 50 groszy) klauzuli o obowiązku ich przyjmowania użyto błędnego sformułowania: „Przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowym, fałszowanie będzie karane zgodnie z prawem”. Poprawiono to dopiero w drugiej edycji drukowanej już w Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych w Krakowie i Łodzi. Wykonywano je niezbyt starannie na słabym papierze z użyciem stosunkowo prostych metod zabezpieczeń. Egzemplarze te szybko ulegały zniszczeniu co wykorzystywali fałszerze. W efekcie doprowadziło to do  szybkiej ich wymiany, szczególnie dużych nominałów.

Historyczną ciekawostką jest fakt, że banknoty wydrukowane w Moskwie zawierały nazwę Narodowego Banku Polskiego, który powołano do życia dopiero 15 stycznia 1945 roku. 1 września 1945 roku wprowadzono nowy wzór banknotu o nominale 1000 zł w pełni opracowany i wykonany w Polsce, co skrzętnie wykorzystała ówczesna propaganda.

Z datą 15 stycznia 1946 roku wprowadzono nowe edycje banknotów o nominałach: 500 i 1000 zł projektu Wacława Borowskiego i 15 maja 1946 roku: 1, 2, 5 i 10 zł projektu Ryszarda Kleczewskiego oraz 20, 50 i 100 zł projektu Wacława Borowskiego. Cała edycja przygotowana była i drukowana w PWPW w Łodzi.

W następnym roku z datą 15 lipca 1947 roku, sukcesywnie wprowadzano nową edycję banknotów projektu Wacława Borowskiego w stylistyce wszechobecnego wówczas realizmu socjalistycznego o nominałach 20, 100, 500 i 1000 zł. Drukowano je w różnych miejscach: w Warszawie, Łodzi oraz w Pradze.

Wszystkie te banknoty były w obiegu do 1950 roku. Wtedy to przeprowadzono reformę pieniężną. Przygotowania do jej wprowadzenia trwały w wielkiej tajemnicy już od połowy 1947 roku, kiedy przewieziono, wykonane jeszcze w czasie wojny przez Rząd na Emigracji, banknoty o łącznej kwocie 5,9 mld zł. Pierwotnie planowano wprowadzić je do obiegu jednak ze względów politycznych zaniechano tego, jednocześnie podjęto decyzję o wykonaniu nowych wzorów banknotów o wyraźnie socjalistycznej stylistyce. Druk banknotów ze względu na potrzebę zachowania tajemnicy i jednocześnie wykonanie dużej ilości w stosunkowo krótkim czasie powierzono kilku zagranicznym wytwórniom, m.in. na Węgrzech, Czechosłowacji i Szwecji.