Encyklopedia

Mechanizacja

Współczesne monety w niczym nie przypominają już dawnych złotych lub srebrnych płytek, na których młotkiem odbijano znak stempla. W rzeczywistości mechanizacja produkcji monet rozpoczęła się od zmodernizowania procesu przygotowania metalowych krążków. Pierwsza mennica nowego typu powstała w roku 1551 w Moulin des Etuves, w Paryżu (Wyspa Cit). Nazwa zakładu pochodziła od młyna wodnego, który dostarczał energii potrzebnej do uruchomienia urządzeń walcujących metal do pożądanej grubości. Starannie przygotowane krążki stanowiły klucz do sukcesu mennicy. Należy pamiętać, że pozostała część procesu produkcji pieniędzy nie uległa zmianie - nadal stosowano wiekową metodę bicia monet ciężkim młotkiem. Uchodźca hugenocki Eloi Mestrell sprowadził plany nowych urządzeń do Anglii i tam w latach 1561 - 1571 produkował pierwsze fabryczne monety z podobizną królowej Elżbiety. Zawistni miejscowi medalierzy doprowadzili jednak do jego dymisji. Oskarżony o fałszerstwo zginął na szubienicy w Norwich w roku 1578.

Inny Francuz, Nicholas Briot, podjął dzieło mechanicznego wytwarzania idealnie okrągłych monet. Początkowo produkował je w mennicy paryskiej, ale w 1625 roku przeniósł się do Anglii, gdzie zajmował się wyrobem pięknych, symetrycznych monet aż do śmierci w 1646 roku. Wojna domowa zmusiła Briota do zakończenia eksperymentów. Kolejne próby unowocześnienia urządzeń walcujących zostały podjęte przez Pierre'a Blondeau w Tower of London. Od 1651 roku przedsięwzięciu patronował Oliver Cromwell. Podczas restauracji monarchii w roku 1660 prace nadal znajdowały się w stadium początkowym, ale już dwa lata później w Anglii zaczęto emitować bilon produkowany mechanicznie.

Obecnie metal do produkcji pieniędzy dostarczany jest do mennic w postaci ogromnych zwojów blachy, którą przycina się do odpowiednich kształtów i rozmiarów gilotyną o nacisku 50 ton na 6,45 cm(2). Płytki są następnie dokładnie kontrolowane, dzięki czemu eliminuje się wszystkie krążki z zarysowaniami i źle odciętą blachą. Te, które dopuszczono do dalszej obróbki, poddane zostają rozmaitym procesom ogrzewania i wybielania. Płytki są wówczas odtłuszczane, czyszczone, myte, suszone i polerowane, tak aby ich powierzchnia stała się idealnie gładka i odpowiednia do odbijania stempla.

Monety przeznaczone do powszechnego obiegu są obecnie produkowane w prasach o nacisku 180 ton na 6,45 cm2. Pierwsze urządzenia do tłoczenia monet zostały zaprojektowane w XV wieku, wkrótce po wynalezieniu prasy drukarskiej. Początkowo konstruowano dwa rodzaje pras. Donato Bramante (1444-1514) wynalazł prasę śrubową, użytą po raz pierwszy do wybicia bulli papieskich za pomocą ołowianych stempli. Na metalowym krążku z ogromną siłą tłoczono rewers, dokręcając sztancę pionową śrubą. Do pracy przy kołowrocie potrzebowano dwóch mężczyzn. Metoda ta była niezwykle powolna i wymagała wielkiej siły i zręczności. Mniej więcej w tym samym czasie w Austrii opracowano plany prasy walcowej, pracującej w podobny sposób co magiel. Od roku 1566 prasa ta stała się standardowym urządzeniem do produkcji monet na terytorium Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Stemple stosowane w maszynie miały kształt owalny, dzięki czemu likwidowano problem wygięcia wałów prasujących. Urządzenia tego typu zostały zastosowane w hiszpańskiej mennicy w Segowii w roku 1586.

Ręcznie obsługiwane prasy walcowe i śrubowe były używane jeszcze w XIX wieku. W 1786 roku James Watt, szkocki wynalazca i pionier badań nad zastosowaniem energii pary wodnej, wraz z przedsiębiorcą z Birmingham, Matthew Boultonem, założył mennicę w londyńskiej dzielnicy Soho. Po raz pierwszy w historii produkowano tam monety automatycznie, używając w tym celu pras napędzanych parą. Jedną z pierwszych monet wyprodukowanych przez Watta była słynna dwupensówka Cartwheel (koło powozu) z 1797 roku. Dwanaście lat później Mennica Królewska zamówiła prasy parowe, przygotowując się do reformy monetarnej z roku 1816. Urządzenia pracowały podobnie do pras śrubowych, lecz w 1818 roku Dietrich Uhlhorn z Dusseldorfu skonstruował prasę dźwigniową. Do końca XIX wieku zdominowała ona światowe mennice. Z kolei napęd parowy z czasem ustąpił hydraulicznemu, a następnie elektrycznemu.