Encyklopedia

Rzym - cesarstwo

W końcowym okresie Republiki mennictwo miało charakter zdecentralizowany. Prawo bicia monety posiadali oprócz triumwirów monetarnych, także wysocy urzędnicy. Stan ten utrudniał organizację finansów nowej formy ustroju - cesarstwa. August więc od początku swojego panowania dążył do centralizacji emisji pieniądza bitego ze szlachetnych kruszców. Złote i srebrne monety wybijano najpierw w Rzymie oraz przejściowo w ośrodkach hiszpańskich. Od ok. 15 r. p.n.e. utworzono centralną mennicę w galijskim mieście Lungdunum, która była główną mennicą Cesarstwa, aż do początków panowania Kaliguli. Tak było we zachodnich prowincjach. Na wschodzie produkowanomonety oparte o grecki system monetarny (drachmy i tetradrachmy).
Mennictwo brązowe pozostało zdecentralizowane. Emisje Rzymskie miały na rewersie litery S.C. - Senatus consulto, czyli były bite z rozporządzenia Senatu. Szereg miast posiadało także prawo bicia monety, przeznaczonej na potrzeby rynku regionalnego. O ile na zachodzie mennictwo miejskie zamarło dość szybko, to we wschodnich prowincjach utrzymało się przez długi czas, osiągając swój szczytowy rozwój na przełomie II i III wieku. Od przełomu końca II wieku srebrne denary i złote aureusy bito także we wschodnich mennicach, dla stacjonujących tam legionów.

System monetarny

W systemie monetarnym w cesarstwie rzymskim utworzonym przez Augusta aż do końca II wieku podstawową jednostką złotą był aureus, srebrną denar. Na zlecenie senatu bito pieniądz brązowy: sesterce, dupondiusy,oraz miedziane asy i kwadransy.
Aureus równał się 25 denarom, denar zaś liczył 4 sesterce, połową sesterca był dupondius, a dupondiusa as.
Kolejną reformę systemu monetarnego przeprowadził Neron w latach 63-64. Utrzymała on niezmienione relacje nominałowe, obniżając wagę aureusa (do 7,27 g) i denara (do 3,41 g). Ten standard wagowy utrzymał się do przełomu II i III wieku.
O ile ciężar monety nie ulegał zmianie, to dewaluacji ulegała zawartość srebra w denarze. Po reformie Nerona miedź stanowiła zaledwie kilka procent w denarze, aby za panowania Marka Aureliusza osiągnąć wartość już 24%. Poważnej dewaluacji denara dokonał Septymiusz Sewer obniżając ilość srebra w denarze do 47%.
Nową jednostkę srebrną wprowadził Karakala - antoniniana o wadze 5,11 g i nominalnej wartości dwóch denarów, pomimo iż ciężar jego odpowiadał zaledwie wadze półtora denara. Powstała wtedy także nowa jednostka złota o wartości podwójnego aureusa - bino. Zarazem aureus obniżył swą wagę do 6,54 g.
III wiek - okres głębokiego kryzysu imperium, przynosi także upadek monety kruszcowej. Początkowo srebrny antoninian w ciągu niespełna pół wieku staje się monetą prawie miedzianą (pod koniec panowania Galiena zawartość srebra w antoninianie wynosi 3%). Na początku III wieku za panowania Gordiana praktycznie wstrzymano bicie denarów. Złoty aureus tracił na wadze i za rządów Galiena jego ciężar wynosił już poniżej 3 g. Nieskuteczną próbę naprawy systemu monetarnego przeprowadził Aureslian w 274 roku.
Dopiero reforma Dioklecjana w 294 roku dała podwaliny pod nowy system pieniężny, który utrzymał się do upadku Cesarstwa Zachodniego. Celem reformy było ustabilizowanie pieniądza złotego, wprowadzenie pełnowartościowej monety srebrnej - argentusa o wadze 3,42 g. , czyli dawnego denara i wprowadzenie do obiegu nowej jednostki follisa o 5% zawartości srebra i początkowej wadze 10g.