Poza numizmatyką, czyli egzonumia, notafilia i skrypofilia

Przykład monety z dodatkowo nabitymi treściami reklamowymi

Hard Time Tokens, bite podczas ekonomicznego i politycznego kryzysu w USA w latach 1833 - 1843

Przykładami konkretnych egzonumizmatów, są: żetony miłosne (monety z wygrawerowanymi imionami ukochanej osoby), pieniądze Hobosów (moneta grawerowana ręcznie przez Hobosów – robotników w latach 1913 – 1938), monety z dodatkowym nabitym tekstem, moneta z przywierającym do niej pierścieniem np. o treściach reklamowych, żetony z kasyna, żetony do automatów, kartki żywnościowe, bileciki z urzędów, bileciki z parkomatów, bilety lotnicze, autobusowe, kolejowe, żetony masońskie, żetony Ku Klux Klanu, żetony kościelne, wywieszki hotelowe, odznaki, podkładki pod piwo, karty telefoniczne, karty podarunkowe o określonej wartości do konkretnego sklepu, bony towarowe. Znanym rodzajem egzonumizmatów są żetony plantacji (głównie kawy) z Ameryki Łacińskiej. Bite były głównie w USA oraz Europie (szczególnie w Anglii). Używane były nieoficjalnie jako środek płatniczy, mimo istnienia państwowego środka płatniczego. Żetony owe posiadały swoje nazwy oraz ekwiwalenty nominałów. Na bardzo wielu egzonumizmatach, będących zastępczym, nieoficjalnym środkiem płatniczym istnieje co prawda wybita określona wartość, jednak załączona jest inskrypcja „GOOD FOR”, na przykład „Good For 25 Cents” („Równowartość 25 Centów”).

Żeton z plantacji z Ameryki Łacińskiej z XIX wieku, równoważny 25 centom

Notafilia jest nauką zajmującą się banknotami, czyli pieniądzem papierowym. Mimo, iż zjawisko kolekcjonowania banknotów obecne jest praktyczne od wieków, to dopiero w latach 70-tych XX wieku wyróżniono to zjawisko jako oddzielną dziedzinę. Nazwa „notafilia” powstała zaledwie w minionym dziesięcioleciu, stworzona została przez grupę inwestorów wynajętych przez amerykańską firmę Stanley Gibbons. W roku 1961 powstało Międzynarodowe Towarzystwo Pieniądza Papierowego (International Bank Note Society, IBNS), jako oficjalne forum interakcji kolekcjonerów banknotów z całego świata. IBNS corocznie publikuje swoje wydawnictwa (IBNS Journal), w którym znajdziemy między innymi informacje o cenach, jakie ważniejsze banknoty osiągnęły w minionym roku w aukcjach na całym świecie. Ważną postacią w historii notafilii jest Albert Pick, twórca najwcześniejszych katalogów banknotów. Co ciekawe, banknoty, podobnie jak monety posiadają swój własny system gradingowy. Największą wartość mają oczywiście banknoty, które nie trafiły do obiegu, oznaczane jako UNC (uncirculated, czyli nie dopuszczony do obiegu).

Również przy gradingowaniu banknotów, ogradingowany okaz pakuje się w slaby. Istnieją bardzo podobne kontrowersje wokół gradingowania banknotów, jak w przypadku monet (patrz seria artykułów dotyczących gradingu). Dodatkowo w przypadku banknotów, bardzo częstym jest chęć zniszczenia slaby, w celu ponownego zbadania i ocenienia stanu zachowania i jakości banknotu. W przypadku banknotów potrzeba bardzo dokładnego zbadania danego egzemplarza wymusza niezwykle bliski i bezpośredni kontakt z banknotem (ze względu na szereg rozmaitych zabezpieczeń).

Pewną dziedziną w obrębie notafilii jest kolekcjonowanie przekazów pocztowych. Dziedzina ta wykształciła się w Anglii w latach 80 XX wieku i dotyczy egzemplarzy z takich krajów, jak: Basutoland, Brytyjski Somaliland, Północna Rodezja, które nigdy nie emitowały własnych banknotów, handel opierał się natomiast na przekazach pocztowych. W ujęciu historycznym również Wielka Brytania, Wyspa Man oraz Północna Irlandia wydawały przekazy pocztowe pełniące funkcję banknotów.

Kolejną pokrewną dziedziną numizmatyki jest skrypofilia. Jest to kolekcjonowanie wszelkich certyfikatów giełdowych, bądź papierów wartościowych wydawanych przez rozmaite firmy (securities). Jest to ciekawa dziedzina numizmatyki, ze względu na niekiedy dość bogato zdobione egzemplarze lub egzemplarze przepełnione cennymi danymi historycznymi. Słowo „skrypofilia” po raz pierwszy zaczęło pojawiać się w latach 70-tych XX wieku i powstało na skutek kombinacji słowa angielskiego oraz greckiego. Angielskie słowo „scrip” oznacza prawo do własności, a „philos” oznacza miłość lub zamiłowanie. Hobby to staje się w ciągu ostatnich lat bardzo popularne. Co ciekawe, w obrębie przedmiotów związanych ze skrypofilią jest wiele takich, które podpisane są przez znane osoby, co czyni je przedmiotami porządanymi nie tylko przez skrypofilów, ale również przez kolekcjonerów autografów. Najbardziej znaną osobą, której podpis można znaleźć na niektórych dokumentach giełdowych (akcjach) jest John Rockefeller (firma Standard Oil Company).

Dokument zaświadczający udziały w firmie Columbia Pictures

Bibliografia:
Wikipedia.org; http://posociety.jottit.com/; Russell Raulau, Latin American Tokens: An Illustrated, Priced Catalog of the Unofficial Coinage of Latin America—Used in Plantation, Mine, Mill, and Dock—From 1700 to the 20th Century, http://www.psta.com/
 

autor: Marcin Redo

2011-04-09