22 listopada 2024, imieniny obchodzi: Cecylia, Jonatan, Stefan

Korea Północna wprowadziła do obiegu serię monet prezentujących sporty ludowe. Numizmaty wybite w złocie wysokiej próby prezentują Siłowanie, Skakanka, Latawce. więcej »

Wyspa Niue, Michał Anioł

Wyspa Niue wprowadziła do obiegu monetę kolekcjonerską "Archanioł Michał". Numizmat wybito w srebrze wysokiej próby stemplem lustrzanym. więcej »

Nowa siedziba Mennicy Holenderskiej

Mennica Holenderska (Royal Dutch Mint) przeniosła siedzibę z Utrechtu do Houten gdzie wybudowano specjalnie dla niej zaprojektowany budynek. więcej »

Wyspy Cooka, Statua Wolności

Wyspy Cooka wprowadziły do obiegu monetę kolekcjonerską przedstawiająca Statuę Wolności. Numizmat wybito w srebrze wysokiej próby stemplem lustrzanym. więcej »

Ghana, Rok Tygrysa

Ghana wprowadzi do obiegu monetę kolelekcjonerską upamiętniającą Rok Tygrysa. Numizmat wybito w srebrze wysokiej próby stemplem lustrzanym. więcej »

Wyspa Niue, Karty Tarota - Siła

Wyspa Niue wprowadziła do obiegu monetę kolekcjonerską "Karty Tarota - Siła". Numizmat wybito w Mennicy Nowej Zelandii w srebrze wysokiej próby. więcej »

Monety Getta w Łodzi (Przewodnik po numizmatyce polskiej cz. 9)

	Getto w Łodzi utworzono 8 lutego 1940 roku, dokładnie pięć miesięcy po zajęciu miasta przez wojska niemieckie. Z końcem kwietnia obszar getta został odizolowany i zamknięty. W szczytowych okresach getto zamieszkiwało około 200 tysięcy osób, głównie Żydów przesiedlonych z obszarów Europy Zachodniej i Środkowej. Getto w Łodzi było drugim (po warszawskim) i jedynym, które przetrwało prawie do końca okupacji niemieckiej na ziemiach Polski. Nazwę miasta Łodzi przemianowano na Lodz, potem na Lodsch, natomiast ostatecznie miasto przybrało nazwę Litzmannstadt.

	Władzę w porozumieniu z żydowską radą Judenrat sprawował jej przewodniczący Chaim Rumkowski. Wprowadził on między innymi 12 godzinny dzień pracy, wyznaczał do eksterminacji poszczególne osoby, grupy wiekowe lub konkretne rodziny. W porozumieniu z niemieckimi władzami getta wprowadził on wewnętrzny system pieniężny. Reichsbank wyraził zgodę na utworzenie na terenie getta quasi-pieniędzy, nazywając je „pokwitowaniami markowymi w formie podobnej do pieniędzy”. Cała ta akcja miała na celu zmuszenie mieszkańców getta do wymiany własnych zasobów pieniężnych na bezwartościowe poza gettem banknoty i monety z napisem „Quittung über”, czyli „Pokwitowano na”. Od 8 lipca 1940 roku posiadanie jakichkolwiek innych pieniędzy niż tzw. „kwitów markowych” było zabronione pod rygorem kary śmierci. Mieszkańcy getta nazywali nową walutę potocznie „rumkami” lub „chamkami” od imienia i nazwiska przewodniczącego rady Judenrat.

	W ramach nowoutworzonego systemu pieniężnego funkcjonowały zarówno banknoty, jak i monety. Z racji wycofania z obiegu drobnych monet niemieckich, od marca do czerwca 1942 roku najmniejszym funkcjonującym w obiegu nominałem był banknot 50-fenigowy. W związku z zapotrzebowaniem na drobną walutę wybito monety 10-fenigowe, wprowadzone do obiegu 14 czerwca 1942 roku. Co ciekawe, zarząd getta wycofał pozwolenie na produkcję monet po 10 dniach, ze względu na zbyt duże podobieństwo do obiegowych monet niemieckich. Następna moneta 10-fenigowa o zmienionym już wzorze wprowadzona została do obiegu 8 grudnia 1942 roku. Mennica getta wyprodukowała 100.000 sztuk tych monet. Nowe monety 10-fenigowe kilka miesięcy po wyprodukowaniu stały się praktycznie bezwartościowe, w wyniku szybko postępującej na terenie getta inflacji. Zaistniała potrzeba produkcji monet o wyższych, tym razem markowych nominałach. Monety 10-fenigowe coraz częściej zaczęto traktować jako praktyczny środek do rozpalania ognia, były bowiem wykonane z łatwopalnego stopu aluminium z magnezem. Materiał ten pozyskiwano z demontowanych w getcie samolotów. Taki sam materiał posłużył również do produkcji monet 10 markowych (w obiegu od 27 grudnia 1943 roku) oraz 5 markowych (w obiegu od 22 lutego 1944 r.). Wkrótce jednak monety bito z bardziej trwałego aluminium. Materiał pochodzący z samolotów był niejednorodny, stąd też grubość krążków, na których wybito monety jest zróżnicowana. Jako ostatni nominał wprowadzono 21 lipca 1944 roku monetę 20-markową, wybitą w aluminium w nakładzie jedynie około 600 sztuk. W końcu lipca przystąpiono do likwidacji getta w Łodzi.


	20 Marek z 1943 roku (Zdjęcie Warszawskie Centrum Numizmatyczne)

	Owe znaki pieniężne były jedynymi w swoim rodzaju w gettach funkcjonujących na obszarze okupowanej Polski. Obwieszczenia nr 70 i 71, nakazujące zamianę wszelkiej waluty na kwity markowe, ukazały się 24 czerwca 1940 roku. Jednym z powodów wprowadzenia oddzielnego systemu pieniężnego było odizolowanie getta od reszty miasta, poprzez ukrócenie nielegalnego handlu między gettem a miastem. Niektórzy historycy zwracają uwagę na psychologiczny aspekt całej akcji – Żydzi mogli bowiem w jej wyniku odczuć pewną dozę niezależności oraz praworządności ze strony okupanta – oficjalnie przecież nikt nie mógł zarzucić grabieży żydowskich pieniędzy. Były one bowiem zamieniane na „pokwitowania”. Co ciekawe, kilkumilionowy zysk z wymiany pieniędzy był niższy niż oczekiwania Niemców, toteż postanowiono uruchomić w getcie produkcję. Zachowane i odnalezione po wojnie stemple do bicia monet getta przesłano do Mennicy Państwowej w Warszawie, gdzie wybito za ich pomocą niewielką liczbę klip w ołowiu. Znane są ponadto odbitki monet na krążkach miedzianych i srebrnych (prawdopodobnie na spiłowanych monetach II RP). Warto pamiętać, iż istnieją liczne fałszerstwa monet getta w Łodzi, które niekiedy bardzo ciężko odróżnić od oryginalnych egzemplarzy.


	Autor: Marcin Redo
	2013-04-13